Ik hoorde erover in de podcast DenkTank, het boek trok mijn aandacht in de boekhandel en ik las erover op LinkedIn. Meer dan genoeg reden om het boek aan te schaffen en te lezen tijdens mijn reis naar Indonesië met papa. Dat was een leerzame combinatie!
Tricky tijden?
De titel van het boek verwijst naar de tijd tussen het hier en daar, tussen dat wat was en wat zal zijn. De liminale fase, het moment waarop we het meest kwetsbaar zijn en gevoelig voor trickster activiteiten. Het is de taak van de trickster om grenzen te verleggen en nieuwe mogelijkheden te laten zien, het gevaar is niet de trickster zelf maar het gevaar zit hem in het feit als WIJ hier niet genoeg weerstand aan kunnen bieden. Gelukkig staat het boek vol duidelijke voorbeelden zodat trickster activiteiten steeds makkelijker te herkennen zijn in het dagelijkse leven. Wanneer je het herkent kun je er ook beter mee omgaan.
Na het lezen van het boek klinkt bovenstaande hartstikke logisch. In het begin van het boek worden we meegenomen in een masterclass 'de economie' en het verlangen naar een alsmaar groeiende welvaart. Ik lees dit deel terwijl ik met mijn vader in Indonesië op vakantie ben en ik me een ontzettende rijke Westerse dame voel in het Jakarta waar de armoede zo zichtbaar is. Ik voel het niet alleen, ik ben het natuurlijk ook. Ik voel me er wel een beetje ongemakkelijk door. Wat doe ik hier? Hoezo kom ik hier mijn tijd verdrijven en mijn geld uitgeven? Bij wie komt dat geld eigenlijk terecht? Mijn consumenten-gedrag pas ik meteen aan! Voor mij geen (zo min mogelijk!) prullen en prullaria voor thuis op de vensterbank!
Terug naar het boek, na de masterclass over 'De economie', kijken we wat nadrukkelijker naar de verschillende fases van verandering: seperatie, liminaliteit en integratie. Fases die niet altijd even duidelijk worden begonnen of afgerond. De overgang van de verschillende fases komen het beste tot zijn recht door er ook daadwerkelijk bij stil te staan, door er een ritueel van te maken. Dat gebeurt te weinig in de Westerse wereld, in organisaties en in de samenleving. Zo hebben we bijvoorbeeld nooit echt goed afscheid genomen van Corona en alle bijbehorende maatregelen. Dat niet afronden van het een naar het ander maakt dat we langer blijven hangen in de liminale fase, een fase die niet het een is en niet het ander. Er heerst wanorde en chaos in de liminale fase. Precies de juiste omstandigheden voor trickster activiteiten!
Na het lezen van het boek klinkt bovenstaande hartstikke logisch. In het begin van het boek worden we meegenomen in een masterclass 'de economie' en het verlangen naar een alsmaar groeiende welvaart. Ik lees dit deel terwijl ik met mijn vader in Indonesië op vakantie ben en ik me een ontzettende rijke Westerse dame voel in het Jakarta waar de armoede zo zichtbaar is. Ik voel het niet alleen, ik ben het natuurlijk ook. Ik voel me er wel een beetje ongemakkelijk door. Wat doe ik hier? Hoezo kom ik hier mijn tijd verdrijven en mijn geld uitgeven? Bij wie komt dat geld eigenlijk terecht? Mijn consumenten-gedrag pas ik meteen aan! Voor mij geen (zo min mogelijk!) prullen en prullaria voor thuis op de vensterbank!
Terug naar het boek, na de masterclass over 'De economie', kijken we wat nadrukkelijker naar de verschillende fases van verandering: seperatie, liminaliteit en integratie. Fases die niet altijd even duidelijk worden begonnen of afgerond. De overgang van de verschillende fases komen het beste tot zijn recht door er ook daadwerkelijk bij stil te staan, door er een ritueel van te maken. Dat gebeurt te weinig in de Westerse wereld, in organisaties en in de samenleving. Zo hebben we bijvoorbeeld nooit echt goed afscheid genomen van Corona en alle bijbehorende maatregelen. Dat niet afronden van het een naar het ander maakt dat we langer blijven hangen in de liminale fase, een fase die niet het een is en niet het ander. Er heerst wanorde en chaos in de liminale fase. Precies de juiste omstandigheden voor trickster activiteiten!
Trickster tactieken
Robin Hood, Jack Sparrow, Prometheus en de spin Anansi allemaal voorbeelden van het archetype de trickster. Tricksters prikkelen je om na te denken over wat goed is en wat fout. Het zijn grensexperts en gedijen uitstekend in de verwarring van liminaliteit. Ze spelen met de morele grenzen vanuit burgerlijke ongehoorzaamheid, goede bedoelingen: gewoon omdat het kan. Ze maken contact via humor en winnen vertrouwen door sterke verhalen en grappen te vertellen, ze zijn sluw, geslepen en zijn je altijd een stap voor. De aanwezigheid van een trickster is niet altijd slecht maar als het er te veel zijn is het niet handig. Steeds meer mensen maken gebruik van trickster tactieken, gewoon omdat het kan. Een mooi voorbeeld is de opmerking van premier Rutte: "daar heb ik geen actieve herinnering aan!". Het staatshoofd zou in mijn ogen best het goede voorbeeld mogen geven. Dit is dat niet. De volgende trickstertactieken helpen met verwarring zaaien, te manipuleren en om grenzeloze onveiligheid te creëren:
- Speel met feiten en percepties
- Speel met taal
- Maak nieuwe tweedelingen
- Voorkom stilte
- Doe andere na
- Creëer verwarring en geheimzinnigheid
- Blijf een buitenstaander.
Tricky tijden en digitale transformatie
Tijdens het lezen van dit boek dwalen mijn gedachten telkens af naar digitale transformatie, het onderwerp van mijn opleiding. Ik probeer de verbanden te leggen tussen de actualiteit en de kennis die ik heb over mijn vakgebied (het VO) en de situaties die ik tegenkom op de scholen waar ik actief ben. Of zie ik meer patronen?
Allereerst valt mijn oog op de virtuele werkelijkheid die op dit moment een stuk complexer is dan pakweg 20 jaar geleden. Wat is nep en wat is echt? Het belang van kritisch kunnen denken en kennis hebben over de mogelijkheden van en met digitale media om content te manipuleren. Daarnaast blijft mijn oog ook hangen bij het hoofdstuk over macht. Ik was me er eerder nog niet zo van bewust maar binnen het onderwijs speelt nog best wel 'kennis is macht' en vaak is kennis op het gebied van ICT niet evenredig verdeeld binnen de organisatie. Er is een afdeling ICT die kennis heeft over de hardware maar weinig weet heeft van het onderwijskundige (primaire!) proces. In mijn ogen is er in het verleden teveel geïnvesteerd in het neerzetten van dit soort afdelingen. Tot een jaar of 10 geleden de opmars van technologie in de dagelijkse lespraktijk toenam. Toen was er ook bij docenten meer kennis nodig. En overleg tussen de verschillende afdelingen. Dat gaat niet overal even soepel. Pioniers, voorlopers of kartrekkers groeien in een organisatie maar lopen tegen grenzen aan, raken teleurgesteld en kiezen een ander pad. Ze gaan het onderwijs uit, naar een andere school of gaan we gewoon alleen maar lesgeven. Er zijn veel voorbeelden op scholen waar de ingezette innovatie dan stilvalt, het hing aan die ene persoon en had onvoldoende voedingsbodem bij de rest van het team.
In mijn ogen is het noodzakelijk dat het kennisniveau over digitale technologie in het onderwijs over de hele linie naar een hoger level gaat. Bij leidinggevende zodat ze hun rol kunnen pakken en collega's kunnen ondersteunen. Op dit moment is die kennis bij leidinggevende niet om over naar te huis te schrijven. Ze zijn dan ook gevoelig voor trickster tactieken. De opinie-stukken duikelen over elkaar waarin onderzoek na onderzoek aangehaald wordt om aan te geven dat het gebruik van digitale technologie niet op school moet plaatsvinden en digitale geletterdheid is toch zeker geen taak van school? Dat moeten ouders maar doen en trouwens, wij hebben het toch ook gewoon zelf geleerd? Ik herken ineens de trickster tactieken! Nu probeer ik niet in de valkuil te stappen om te gaan reageren.
Een pagina die ik ook gehighlight heb gaat over het verlies aan kennis binnen de overheid op specifieke thema's. Als het gaat om OCW dan herken ik wel dat ze te veel leunen op een publieke organisatie als Kennisnet. Dat is zonde want Kennisnet heeft in mijn ogen ook een beetje een eenzijdige kijk op het onderwijs en digitale technologie. Daarnaast herken ik ook in publicaties en podcasts tricky tactieken. Dat viel me helemaal op tijdens het luisteren naar de laatste podcast: Tweede Kamerlid Barbara Kathman pleit voor merkenvrij onderwijs. In deze podcast wordt heel vaak Big Tech genoemd zonder eigenlijk precies te benoemen waar het nu eigenlijk om gaat en wat nou precies het probleem is. Laat staan dat er pasklare oplossingen worden aangereikt. Dat is een gemiste kans in mijn ogen.
De komende periode ga ik tijdens de opleiding Digitale Transformatie nog meer leren over dit onderwerp, wellicht dat ik in de toekomst nog meer verbanden ga zien die me helpen om meer zicht te krijgen op de bruikbaarheid van dit boek in mijn dagelijkse praktijk.
Deze neem ik mee!
In een eerder artikel of boek ben ik het SCARF model al eens tegen gekomen. Het is een acronym dat staat voor:
- Status - our relative importance to others
- Certainty - our ability to predict the future
- Autonomy - our sense over control of events
- Relatedness - how safe we feel with others
- Fairness - how fair we perceive the exchange between people to be.
Conclusie
Lees dit boek ook als je interesse hebt in ontwikkelingen binnen de samenleving die ook hun weerslag hebben op organisaties of individuele personen. Veel stof tot nadenken en hoe meer mensen kennis opdoen over trickster tactieken, hoe sterker we worden als maatschappij om daar weerstand aan te bieden! We zullen het samen moeten doen! Doe je mee?
